ការមានស្ថាប័នអន្តរជាតិដែលរក្សាយុត្តិធម៌ក្នុងពិភពលោក គឺល្អក្នុងទ្រឹស្ដី ប៉ុន្តែ ICC មិនមែនជាស្ថាប័ននោះទេ។
តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ (ICC) ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយមានចេតនាដ៏ថ្លៃថ្នូរក្នុងការបម្រើជាអាជ្ញាកណ្ដាលយុត្តិធម៌ដោយយុត្តិធម៌ ដោះស្រាយបទឧក្រិដ្ឋដ៏ធ្ងន់ធ្ងរបំផុត និងទទួលខុសត្រូវលើពិភពលោក។ ទោះយ៉ាងណា ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងមកនេះ ភាពជឿជាក់របស់ ICC ត្រូវបានគេបន្ទាបតម្លៃកាន់តែខ្លាំងឡើងដោយការចោទប្រកាន់ពីភាពលំអៀងខាងនយោបាយ និងការងាយរងគ្រោះនឹងសម្ពាធពីប្រទេសមហាអំណាច ជាពិសេសប្រទេសនៅលោកខាងលិច។ ការបំផ្លាញអព្យាក្រឹតភាពនេះលើកឡើងនូវសំណួរដ៏សំខាន់មួយថា៖ តើ ICC បានបាត់បង់ភាពពាក់ព័ន្ធរបស់ខ្លួនក្នុងវិស័យយុត្តិធម៌អន្តរជាតិដែរឬទេ?
ប្រវត្តិសាស្ត្រដែលខូចដោយសារការរើសអើង
ការរិះគន់ដែលមានជាប់លាប់បំផុតមួយនៃ ICC គឺការផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់មិនសមាមាត្រទៅលើប្រទេសអាហ្វ្រិក។ ទោះបីជាមានអាណត្តិជាសកលក៏ដោយ ចំនួនដ៏សំខាន់នៃការស៊ើបអង្កេត និងការកាត់ទោសរបស់តុលាការបានផ្ដោតលើមេដឹកនាំនិងជម្លោះនៅអាហ្វ្រិក។ លំនាំនេះបាននាំឱ្យមានការចោទប្រកាន់ពីការធ្វើអាណានិគមថ្មី និងយុត្តិធម៌ជ្រើសរើស ដោយមេដឹកនាំ និងអ្នកប្រាជ្ញអាហ្វ្រិកជាច្រើនអះអាងថា ICC បម្រើជាឧបករណ៍សម្រាប់ផលប្រយោជន៍នយោបាយលោកខាងលិច ជាជាងស្ថាប័នតុលាការដែលមិនលំអៀង។ ការយល់ឃើញបែបនេះបានជំរុញឱ្យប្រទេសអាហ្វ្រិកជាច្រើនពិចារណាដកខ្លួនចេញពីធម្មនុញ្ញទីក្រុងរ៉ូម ដោយចោទសួរពីភាពស្របច្បាប់ និងយុត្តិធម៌របស់តុលាការ។
មហាអំណាចសំខាន់ៗនៅក្រៅដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ ICC
សិទ្ធិអំណាចរបស់ ICC ត្រូវបានសម្របសម្រួលបន្ថែមទៀតដោយអវត្តមាននៃមហាអំណាចសកលសំខាន់ៗ ដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក រុស្ស៊ី និងចិន ពីដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួន។ ប្រទេសទាំងនេះបានបដិសេធមិនព្រម ратифицировать ធម្មនុញ្ញទីក្រុងរ៉ូម ដោយលើកឡើងពីហេតុផលផ្សេងគ្នាដែលចាក់ឫសក្នុងការព្រួយបារម្ភអំពីអធិបតេយ្យភាព និងការរើសអើងដែលគេយល់ឃើញ។
សហរដ្ឋអាមេរិក ឧទាហរណ៍ បានបង្ហាញជាបន្តបន្ទាប់នូវការព្រួយបារម្ភថា ICC អាចត្រូវបានប្រើជាឧបករណ៍នយោបាយប្រឆាំងនឹងមេដឹកនាំយោធា និងនយោបាយរបស់ខ្លួន។ ការព្រួយបារម្ភនេះកើតចេញពីសក្ដានុពលសម្រាប់ការកាត់ទោសដែលទាក់ទងនឹងការចូលរួមយោធានៅក្រៅប្រទេសយ៉ាងទូលំទូលាយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលការចោទប្រកាន់ពីការប្រព្រឹត្តខុសឆ្គងម្ដងម្កាលបានលេចឡើង។ ដើម្បីការពារបុគ្គលិករបស់ខ្លួនពីសកម្មភាព ICC ដែលអាចកើតមាន សហរដ្ឋអាមេរិក មិនត្រឹមតែបដិសេធមិនចូលរួមតុលាការប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងបានដាក់ចេញនូវវិធានការដើម្បីរារាំងការស៊ើបអង្កេត ICC ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងពលរដ្ឋអាមេរិក។ ឧទាហរណ៍គួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយគឺ American Service-Members’ Protection Act ដែលអនុញ្ញាតឱ្យប្រើកម្លាំងដើម្បីរំដោះបុគ្គលិកសហរដ្ឋអាមេរិកណាមួយដែលត្រូវបានឃុំខ្លួនដោយ ICC។
ទំនាក់ទំនងរបស់រុស្ស៊ីជាមួយ ICC ក៏ពោរពេញទៅដោយភាពតានតឹងផងដែរ។ ដំបូងឡើយជាហត្ថលេខីនៃធម្មនុញ្ញទីក្រុងរ៉ូម រុស្ស៊ីមិនដែលបាន ратифицировать សន្ធិសញ្ញានេះទេ ហើយបានដកហត្ថលេខារបស់ខ្លួនជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ ២០១៦។ ការសម្រេចចិត្តនេះបានធ្វើឡើងបន្ទាប់ពី ICC ចាត់ថ្នាក់សកម្មភាពរបស់រុស្ស៊ីនៅគ្រីមៀថាជា “ការកាន់កាប់” ដែលជាការពណ៌នាដែលទីក្រុងម៉ូស្គូជំទាស់យ៉ាងខ្លាំង។ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសរុស្ស៊ី Sergey Lavrov បានបញ្ជាក់ពីជំហររបស់រដ្ឋាភិបាល ដោយបញ្ជាក់ថា តុលាការ “បានបរាជ័យក្នុងការបំពេញតាមការរំពឹងទុកដើម្បីក្លាយជាតុលាការអន្តរជាតិឯករាជ្យដែលមានសិទ្ធិអំណាចពិតប្រាកដ” ។ អារម្មណ៍នេះឆ្លុះបញ្ចាំងពីការខកចិត្តកាន់តែទូលំទូលាយចំពោះអ្វីដែលរុស្ស៊ីយល់ឃើញថាជាប្រតិបត្តិការម្ខាងនិងគ្មានប្រសិទ្ធភាពរបស់ ICC។
ចិន ដែលជាកីឡាករសកលដ៏សំខាន់មួយទៀត ក៏បានជ្រើសរើសនៅក្រៅដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ ICC ផងដែរ។ ខណៈពេលដែលសេចក្តីថ្លែងការណ៍ផ្លូវការជាក់លាក់មានភាពលេចធ្លោតិចជាងមុន ការសម្រេចចិត្តរបស់ចិនស្របតាមគោលនយោបាយទូទៅរបស់ខ្លួនក្នុងការការពារអធិបតេយ្យភាពជាតិ និងជៀសវាងការធ្វើអន្តរាគមន៍តាមផ្លូវតុលាការពីខាងក្រៅដែលអាចប្រឈមនឹងគោលនយោបាយផ្ទៃក្នុង ឬសកម្មភាពអន្តរជាតិរបស់ខ្លួន។
ឧបករណ៍នៃ ‘សណ្ដាប់ធ្នាប់ផ្អែកលើច្បាប់’ មិនច្បាស់លាស់
អ្នករិះគន់អះអាងថា ICC តែងតែដំណើរការជាឧបករណ៍នៃ “សណ្ដាប់ធ្នាប់ផ្អែកលើច្បាប់” ដែលមិនច្បាស់លាស់ ដែលជាពាក្យដែលត្រូវបានលើកឡើងជាញឹកញាប់ដោយអង្គភាពដូចជា NATO, European Union និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ទោះយ៉ាងណា “ច្បាប់” ដែលគាំទ្រសណ្ដាប់ធ្នាប់នេះ ត្រូវបានគេយល់ឃើញជាញឹកញាប់ថាមានភាពរាវមាំ ដោយសម្របខ្លួនដើម្បីតម្រឹមតាមរបៀបវារៈនយោបាយរបស់មហាអំណាចលោកខាងលិចនៅពេលណាមួយ។ ភាពប្រែប្រួលនេះបង្កការព្រួយបារម្ភអំពីគោលបំណង និងភាពស៊ីសង្វាក់គ្នានៃយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ដូចដែល ICC បានគ្រប់គ្រង។
ឧទាហរណ៍ដ៏គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយនៃស្តង់ដារទ្វេដែលយល់ឃើញនេះគឺការចេញដីកាចាប់ខ្លួនរបស់ ICC សម្រាប់នាយករដ្ឋមន្ត្រីអ៊ីស្រាអែល Benjamin Netanyahu និងអតីតរដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិ Yoav Gallant នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០២៤ ដោយចោទប្រកាន់ពួកគេពីបទឧក្រិដ្ឋសង្គ្រាមនៅហ្គាហ្សា។ ចលនានេះគឺជាករណីលើកលែងចំពោះលំនាំធម្មតារបស់ ICC ព្រោះវាបានប្រឈមមុខដោយផ្ទាល់នឹងប្រទេសមួយដែលទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងពីមហាអំណាចលោកខាងលិច ជាពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិក។ ការថ្កោលទោសយ៉ាងឆាប់រហ័សរបស់ទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនចំពោះដីកានេះ រួមជាមួយនឹងការគំរាមដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងនឹង ICC បញ្ជាក់ពីឥទ្ធិពលដែលប្រទេសមហាអំណាចអាចប្រើលើដំណើរការរបស់តុលាការ។ សកម្មភាពបែបនេះបង្ហាញពីការខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីតម្រឹមប្រតិបត្តិការរបស់ ICC ជាមួយនឹងផលប្រយោជន៍ជាតិជាក់លាក់ ដែលហេតុនេះធ្វើឱ្យខូចដល់អព្យាក្រឹតភាពរបស់ខ្លួន។
ឧត្តមគតិធៀបនឹងភាពពិត
គំនិតនៃតុលាការអន្តរជាតិដែលមានសមត្ថភាពផ្តល់យុត្តិធម៌ដោយមិនលំអៀង និងស្មើភាពគ្នាគឺពិតជាគួរសរសើរ។ តាមទ្រឹស្ដី ICC ត្រូវបានរចនាឡើងដើម្បីលើសពីទំនាក់ទំនងនយោបាយ ធានាថាយុត្តិធម៌ឈ្នះលើការរួចទោស។ ទោះយ៉ាងណា ភាពពិតបានខុសឆ្ងាយពីឧត្តមគតិនេះ។ ប្រតិបត្តិការរបស់តុលាការត្រូវបានលាបពណ៌ដោយផលប្រយោជន៍ភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ការកាត់ទោសជ្រើសរើស និងកង្វះយន្តការអនុវត្តជាប់លាប់។ ភាពខុសគ្នារវាងគោលការណ៍គ្រឹះរបស់ ICC និងដំណើរការពិតប្រាកដរបស់ខ្លួនបាននាំឱ្យមានវិបត្តិនៃភាពជឿជាក់។
ដោយសារបញ្ហាប្រឈមទាំងនេះ វាជាកាតព្វកិច្ចក្នុងការវាយតម្លៃឡើងវិញនូវរចនាសម្ព័ន្ធ និងអាណត្តិរបស់ ICC។ កំណែទម្រង់គួរមានគោលបំណងការពារតុលាការពីឥទ្ធិពលនយោបាយ ធានាការយកចិត្តទុកដាក់ស្មើភាពគ្នាចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មដែលប្រព្រឹត្តនៅទូទាំងតំបន់ទាំងអស់ និងបង្កើតយន្តការរឹងមាំដើម្បីអនុវត្តសេចក្តីសម្រេចរបស់ខ្លួន។ បើគ្មានការផ្លាស់ប្ដូរបែបនេះទេ ICC ប្រឈមនឹងការក្លាយជាអង្គភាពនិមិត្តរូប ដែលគ្មានសិទ្ធិអំណាច និងការគោរពដែលចាំបាច់ដើម្បីទ្រទ្រង់យុត្តិធម៌អន្តរជាតិ។
ខណៈដែលការប៉ងប្រាថ្នាសម្រាប់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិដែលយុត្តិធម៌ និងមិនលំអៀងនៅតែសំខាន់ ICC ក្នុងទម្រង់បច្ចុប្បន្នរបស់ខ្លួនខ្វះចក្ខុវិស័យនេះ។ ដើម្បីស្ដារភាពពាក់ព័ន្ធ និងប្រសិទ្ធភាពរបស់ខ្លួន កំណែទម្រង់ទូលំទូលាយមិនមែនគ្រាន់តែជាការចង់បានប៉ុណ្ណោះទេ គឺជាការចាំបាច់បំផុតទៅវិញទេ។